W okresie Tết Trung Thu członkowie rodzin spotykali się zwykle po długiej rozłące, spowodowanej pracą w odległych miejscach, składali ofiary Księżycowi w podziękowaniu za plony i sukcesy oraz prosili o pomyślność na kolejny rok. Był to również czas, w którym rodzice mogli wreszcie poświęcić więcej czasu swoim pociechom, co było niemal niemożliwe na co dzień, z powodu ciężkiej, wielogodzinnej pracy w polu.
Piętnasty dzień ósmego miesiąca kalendarza księżycowego do dziś wyczekiwany jest więc szczególnie przez dzieci. Mimo że czasy się zmieniły, w Wietnamie nadal obchodzi się ten dzień jako Dzień Dziecka i zajada się pysznymi ciastkami księżycowymi!
Święto Środka Jesieni wywodzi się z Chin, lecz na przestrzeni tysiącleci rozpowszechniło się w całej Azji. Kult księżyca i związane z nim podania i legendy, jak również kalendarz i wszelkie święta wyznaczone w oparciu o jego cykle, sięgają w przeszłość znacznie dalej, niż może się wydawać na pierwszy rzut oka.
W Wietnamie widoczne jest to na każdym kroku – składanie ofiar przodkom także odbywa się w dniach, wyznaczonych przez fazy księżyca. Stąd też wiele świąt, jak Tết Trung Thu, jest ruchomych i każdego roku wypada innego dnia kalendarza gregoriańskiego. Cykl życia wyznaczany fazami księżyca wydaje się sprawdzać w Wietnamie z powodzeniem i lokalni mieszkańcy bez problemu funkcjonują, używając dwóch kalendarzy jednocześnie.
Kalendarz księżycowy dedykowany jest głównie wydarzeniom duchowym i świętom związanym z przodkami lub siłami natury. Przy jego użyciu wyznacza się również pory zasiewów czy zbiorów. Według tradycji plony, a w szczególności ryż, powinny zostać zebrane przed 15. dniem księżycowego sierpnia. Święto Środka Jesieni od zawsze miało być dniem odpoczynku i wdzięczności dla Ziemi za jej dary, dlatego okres zbiorów kończył się wraz z jego nadejściem.
Wietnam do dziś jest krajem, gdzie większość ludzi mieszka na terenach wiejskich i zajmuje się szeroko pojętym rolnictwem, a wspomniana powyżej tradycja jest nadal kultywowana.
Dzieci w Wietnamie uwielbiają opowieść o młodym chłopaku imieniem Cuội, który poleciał na magicznym figowcu na Księżyc. Jak do tego doszło? Otóż Cuội, będąc w dżungli zauważył 4 tygrysiątka, które nie dawały znaków życia. Chciał sprawdzić co się stało, jednak zauważył wracającą tygrysicę, więc schował się bezpiecznie na wysokim drzewie. Obserwował, jak ich matka podeszła do niewielkiego drzewa, rosnącego niedaleko i zerwawszy kilka listków, podała je swoim młodym. Te po chwili zaczęły się ruszać, a następnie wstały i chciały się bawić!
Cuội nie dowierzał własnym oczom i, kiedy tylko rodzina tygrysów odeszła w bezpieczniejsze miejsce, postanowił zabrać magiczne drzewko ze sobą. W drodze do domu znalazł przy drodze martwego mężczyznę, którego udało mu się ożywić przez podanie kilku listków tej wyjątkowej rośliny. Kiedy mężczyzna doszedł do siebie dał Cuội dobrą radę: by dobrze opiekował się drzewkiem, ponieważ jest to bardzo wyjątkowy figowiec i jeśli kiedykolwiek podleje go brudną wodą – odleci on wprost do nieba.
Cuội zasadził drzewo za swoim domem, pielęgnował je i pomagał wszystkim, którzy ciężko chorowali lub byli bliscy śmierci. Pewnego dnia ktoś napadł na jego dom i zabił jego żonę. Nasz bohater niestety nie mógł jej uratować, ponieważ napastnicy wiedzieli o jego zdolnościach i wyrzucili serce małżonki do rzeki. Zrozpaczony mąż zdołał zastąpić brakujący organ innym, jednak jego żona nie była już tą samą osobą i gdy tylko prosił ją o coś, robiła coś zupełnie przeciwnego. Pewnego dnia przed wyjściem do pracy, nieroztropnie poprosił żonę o podlanie drzewa czystą wodą. Małżonka, jak można się domyślić, postąpiła na odwrót i podlała drzewo brudną wodą, w efekcie czego zaczęło się ono unosić nad ziemią i ulatywać coraz wyżej. Przerażony Cuội w ostatniej chwili uchwycił się korzenia drzewa i razem z nim poleciał na Księżyc. Dzięki liściom żyje tam po dziś dzień, a w dniu Święta Środka Jesieni, kiedy Księżyc świeci jaśniej, można zobaczyć na nim jego cień, gdy siedzi pod swym figowcem.
Inna legenda głosi, że kiedyś 15. dnia księżycowego sierpnia Duch Karpia pożarł wielu ludzi na Ziemi, by dać reszcie nauczkę i zniechęcić ich do wychodzenia po zmroku. Pewien mędrzec wpadł na pomysł stworzenia lampionu w kształcie karpia z kijem w brzuchu, by przestraszyć ducha. Podstęp zadziałał i od tamtej pory Duch Karpia nie odważył się nikomu zrobić krzywdy podczas Święta Środka Jesieni. Stąd najbardziej popularnymi kształtami lampionów, które wybierają dzieci są: księżyc (często – o dziwo – w formie gwiazdy!) oraz karp.
Dodatkowo wiele szkół urządza konkursy, w których uczniowie prezentują wykonane przez siebie lampiony i walczą o tytuł najpiękniejszego z nich. Jako że jest to Dzień Dziecka, w całym kraju znaleźć można mnóstwo festynów i atrakcji dla dzieci. Na ulicach miast spotkać można też dzieci w wesołych maskach, śpiewające piosenki. Maski najczęściej przyjmują okrągły kształt, przypominający księżyc. Po czasie spędzonym z rodzicami na zabawie i robieniu lampionów i masek, przychodzi czas na smakołyki. A co może smakować lepiej podczas Tết Trung Thu, niż ciastka księżycowe – mooncakes?
Apetyczny SMS
Również z samymi ciastkami księżycowymi wiąże się ciekawa anegdota, mająca swoje źródło w Chinach. Za czasów panowania Dynastii Yuan, założonej przez mongolskiego władcę Kubilaj-chana, opozycja planowała wybuch powstania, mającego na celu przywrócenie chińskich rządów w Państwie Środka. Przekazywanie rozkazów pod czujnym okiem władzy było zadaniem trudnym, jednak Zhu Yuanzhang, późniejszy pierwszy cesarz Dynastii Ming, wykorzystał czas Święta Środka Jesieni i zlecił zapiekanie wiadomości w mooncake’ach. Dzięki temu dobrze zorganizowane powstanie mogło zakończyć się sukcesem i objęciem tronu przez Cesarza Hongwu, który zapoczątkował ostatnią cesarską dynastię Chin – Dynastię Ming.
Ciasteczkowe szaleństwo zaczyna się z dużym wyprzedzeniem. Choć, przykładowo w roku 2020, święto przypadło 1 października, stragany specjalizujące się w sprzedaży mooncakes widoczne były na ulicach Wietnamu już od połowy sierpnia. O samych ciastkach można mówić bez końca: zarówno o ich kształtach, kolorach, smakach, jak i... cenach.
Choć mooncakes robi się zazwyczaj z produktów łatwo dostępnych i niedrogich, ich ceny mogą sięgać nawet kilkudziesięciu złotych za sztukę! Im bardziej skomplikowany kształt, szczegółowe i ręcznie wykonane ozdoby lub wymyślne nadzienie, tym wyższa może być cena. Po takie rzemieślnicze ciastka trzeba wybrać się do tradycyjnych piekarni, jednak w większości zwykłych sklepów znajdziemy wybór ciastek wystarczająco szeroki, żeby zakochać się w tym smakołyku. Już samobwybieranie pośród dziesiątek smaków i kształtów to świetna zabawa, nie mówiąc o dzieleniu się nimi z bliskimi przy kubku zielonej herbaty.
Wietnamskie mooncakes są okrągłe (symbolizują Niebo) lub kwadratowe (Ziemia). Tradycyjnie, okrągłe ciastka wykonuje się z mąki z kleistego ryżu, przez co są jaśniejsze, jednak w Wietnamie popularniejsze są ciastka pieczone z mąki pszennej, wypełnione smakowitym nadzieniem, przyjmujące najróżniejsze kształty. Kiedyś dostępne były tylko dwa rodzaje ciastek księżycowych: wytrawne/pikantne z niewielką ilością składników, takich jak liście limonki kaffir, wędzona słodka kiełbasa, nasiona lotosu, orzechy czy też żółtko solonego kaczego jaja. Alternatywą były ciastka księżycowe z mąki ryżowej z farszem z fasoli mung. Dziś wybór jest ogromny i choć wielu Wietnamczyków przywiązanych jest do tradycyjnych smaków, z coraz większą ochotą próbują mooncake’ów z pistacjami, kawą, czekoladą czy nawet durianem!
Wierzch ciastek jest zazwyczaj zdobiony i najczęściej przyjmuje formę kwiatu, co symbolizuje szczęście i piękno, a ciastka w kształcie świnek mają przynosić dobrobyt i szczęście rodzinne. Nie zdziw się, jeśli dostaniesz od Wietnamczyka pudełko z mooncake w kształcie dużej świni z kilkoma prosiątkami przy wymionach – to znaczy, że życzy Ci dobrobytu, szczęścia i zdrowia Twojej rodzinie! Święto Środka Jesieni to również świetna okazja na podarowanie ciastek księżycowych bliskim oraz partnerom biznesowym, aby życzyć im szczęścia, zdrowia i powodzenia w biznesie.
Wietnamczycy poprzez rozmaite obrzędy, wykonywane w czasie obchodzenia świąt, próbują zapewnić sobie jak najwięcej szczęścia i pomyślności ze strony duchów i sił natury. Wiele z tych obchodów nie może się obejść bez tradycyjnych tańców! Podczas Tết Trung Thu na ulicach miast można zauważyć tancerzy múa lân, czyli tańca smoko-lwa. Dzieci z czerwonymi lampionami w rękach zbierają się w grupki i śpiewają razem z opiekunami wesołe piosenki, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie.
Bardzo często tancerzy múa lân poprzedza Ông Địa – Pan Ziemi, który symbolizuje dobrobyt, pochodzący z darów ziemi, czyli płodów rolnych i przypomina, aby być wdzięcznym za to, co od niej otrzymujemy. To dla tego ducha Wietnamczycy wystawiają przed domami specjalny stół zastawiony na okazję Tết Trung Thu jedzeniem, mooncake’ami oraz owocami, by Pan Ziemi ucztował z ich przodkami i przyniósł im pomyślność.
Tancerz odgrywający rolę Ông Địa występuje w okrągłej, uśmiechniętej masce i rozbawia zebranych widzów. Napięcie rośnie, gdy z pobliskiej uliczki zaczynają dobiegać dźwięki bębnów i po kilku chwilach pojawia się mityczny pół lew, pół smok z jednym rogiem na czole, którego ogromna głowa i kręte ciało poruszają się dzięki tancerzom-akrobatom. Dzieci cieszą się i krzyczą, kiedy smok rzuca się w ich stronę, a czerwone i złote cekiny mienią się w świetle księżyca. Niewiele więcej rzeczy na świecie może przebić ten spektakularny taniec w oczach wietnamskich dzieci.
Święto Środka Jesieni obchodzone jest barwnie i w bardzo wesołej atmosferze w całym kraju. Od północy po południe Wietnamu można spotkać wesołe parady dzieci z lampionami, mniejsze i większe festyny z oświetlonymi kramikami z rękodziełem i oczywiście stoiska z ciastkami księżycowymi.
Przebywając w Hanoi przed Tết Trung Thu nie możesz nie zajrzeć na ulice Hàng Mã i Lương Văn Can, gdzie znajdziesz stragany uginające się od różnorakich zabawek i lampionów z okazji zbliżającego się święta. W okolicy ulicy Mã Mây znajdziesz wiele stoisk, na których lokalni artyści przygotowują swoje stroje i produkty na ten wielki dzień. Przy większych ulicach i w galeriach handlowych dostępna będzie moc atrakcji dla dzieci i ich opiekunów. To przecież piękny czas nie tylko dla najmłodszych! Wielu dorosłych dołącza do podziwiania ulicznych artystów razem z dziećmi. Taniec lwa w świetle księżyca na tle jeziora Hoan Kiem na każdym robi wrażenie! Kiedy nadejdzie już dzień Święta Środka Jesieni upewnij się, że spędzisz wieczór w okolicach centrum miasta i samego jeziora, aby chłonąć radosny gwar dobiegający ze wszystkich stron.
Niemal dokładnie w połowie długości Wietnamu leży nadmorskie miasteczko Hoi An, które słynie z krawiectwa na wysokim poziomie oraz najpiękniejszych lampionów w kraju. Miasto przyozdobione światełkami w różnych kolorach zachwyca tak samo w dzień, jak i w nocy. Znane jest także z comiesięcznych obchodów pełni księżyca, podczas których Stare Miasto wypełnia się gwarnym tłumem spacerującym po pięknej okolicy. Tết Trung Thu jest jednak jeszcze bardziej wyjątkowe, jak przystało na drugie najważniejsze święto w roku. Całe miasteczko zmienia się w wielki festyn na cześć Święta Środka Jesieni. Wesołą atmosferę można wyczuć w powietrzu, a wraz z zapadającym zmrokiem coraz więcej artystów zabawia przechodniów swoim tańcem. Echo bębnów niesie się wzdłuż kanału przy Starym Mieście wabiąc swym rytmem kolejnych chętnych do dobrej zabawy i próbowania lokalnych przysmaków. Jadąc przez okoliczne wsie można dostrzec specjalne ołtarze, czyli zastawione darami stoły, wystawione przed niemal każdym domem.
Na południu Wietnamu warto w tym czasie odwiedzić Sajgon, a w szczególności Dystrykt 5, czyli Chińską Dzielnicę. Tam chińska tradycja jest najbardziej żywa i pięknie przeplata się z wietnamskimi obrzędami. Obchody Święta Środka Jesieni w całej Azji mają wiele podobieństw i różnią się przeważnie szczegółami. W miejscu, gdzie mieszają się dwie kultury tak bardzo pielęgnujące swoje tradycje ludowe dostrzec można, jak z biegiem czasu zaczynają się one uzupełniać, tworząc jedyną w swoim rodzaju mieszankę wierzeń, zwyczajów i obrzędów. Wieczorny spacer po Chợ Lớn w okresie przed Tết Trung Thu to podróż do nieco innego świata. Zapachy przysznego jedzenia i dźwięki bębnów towarzyszą nam na każdym kroku, artyści ćwiczący swoje występy na ulicach cieszą się z uwagi przechodniów, a oczy dzieci otwierają się szeroko ze zdumienia przy kolejnych straganach.
Festiwal Środka Jesieni jest jednym z tych świąt, do których przygotowania są równie dobrą zabawą, jak sam wielki dzień. Podniosły klimat obserwowania, wyrastających gdzie tylko to możliwe stoisk z ciastkami księżycowymi i upominkami dla dzieci, kolorowe maski oraz radość najmłodszych na widok trenujących ulicznych artystów, zaczynają się na długo przed 15. dniem księżycowego sierpnia.
Jednak jak na całym świecie, tak i w Wietnamie można zaobserwować, że rosnące tempo życia i zapracowanie ma wpływ na obchody różnych świąt i niektóre co roku organizowane są na nieco mniejszą skalę. Podczas tegorocznych obchodów Tết Trung Thu (2020), w ciepłym świetle wszechobecnych lampionów wciąż można było poczuć ogrom czasu, w trakcie którego tradycja rozwijała się w Wietnamie, a legendy brzmiały, jakby wydarzyły się nie dalej jak wczoraj...
Krzysztof Michałowski
O Wietnamie wie prawie wszystko, a to za sprawą studiów orientalistycznych, wietnamskiej małżonki i niemal dekady spędzonej w Sajgonie. Z poświęceniem, na potrzeby niniejszego materiału, zgłębia naturę wietnamskich ciasteczek księżycowych.
Artykuł ukazał się w listopadowym (3/2021) numerze „Pilipili Travel Buddy” – nowym na polskim rynku miesięczniku o pasji do podróżowania.
